Zorgdomotica en de Wet zorg en dwang

Slimme technologie speelt een steeds grotere rol in de zorg. Domotica zoals leefcirkels, bewegingssensoren en slimme tags helpen bewoners veiliger en zelfstandiger te leven. Tegelijk stelt de Wet zorg en dwang strikte eisen aan het gebruik van dit soort toepassingen. Want technologie die inbreuk maakt op de vrijheid van mensen moet altijd zorgvuldig worden ingezet.

Waar ligt de grens tussen ondersteuning en vrijheidsbeperking? En hoe verhoudt dit zich tot de Wet zorg en dwang? In deze blog leggen we uit waar zorgorganisaties op moeten letten.

Vrijwillige zorg als uitgangspunt

De Wet zorg en dwang beschermt mensen met dementie of een verstandelijke beperking tegen onnodige of ongewenste vrijheidsbeperking. Vrijwilligheid is het uitgangspunt. Alleen als andere oplossingen tekortschieten of als het aantoonbaar noodzakelijk is voor de veiligheid of het welzijn van een persoon, mag onvrijwillige zorg worden toegepast. Daarbij geldt een zorgvuldig stappenplan.

Dat stappenplan vraagt dat je als zorgorganisatie telkens onderzoekt of het mogelijk is om een minder ingrijpende oplossing te kiezen. Ook moet je steeds opnieuw evalueren of de maatregel nog nodig is. Zeker bij technologie is dat belangrijk, want wat vandaag helpend is, kan morgen door veranderde behoeften of beter inzicht juist beperkend zijn geworden.

Wanneer valt technologie onder de Wet zorg en dwang?

Bij het inzetten van domotica en digitale toepassingen is het belangrijk om goed te weten wanneer dit onder deze wet valt. Systemen die bewegingsvrijheid beperken, zoals dwaalcirkels, of toepassingen waarmee toezicht wordt gehouden, zoals leefpatroonmonitoring of camera’s, kunnen als onvrijwillige zorg worden gezien. Zelfs wanneer een cliënt of vertegenwoordiger vooraf toestemming heeft gegeven. Zodra sprake is van verzet, of als het systeem feitelijk vrijheid beperkt, moet het Wzd-stappenplan worden gevolgd.

De praktijk is soms minder zwart-wit. Denk aan een bewegingssensor bij een kwetsbare cliënt, bedoeld om ’s nachts zorg op afstand te bieden. Of een dwaalcirkel om iemand met beginnende dementie veilig te laten wandelen. In beide gevallen vergroot de technologie juist de bewegingsvrijheid. Maar zodra er sprake is van toezicht of beperking, zoals het afsluiten van deuren op basis van zones, is extra waakzaamheid ten aanzien van de Wzd nodig.

Het gaat er daarbij vooral om hoe de techniek wordt toegepast. Wie beslist of iemand een bepaalde ruimte mag verlaten? Hoe wordt verzet herkend? En hoe leg je dat zorgvuldig vast?

Ethische en juridische afwegingen

In de praktijk betekent dit dat zorgorganisaties bij elke technologische keuze ethische en juridische afwegingen moeten maken. Technologie kan het leven van bewoners ondersteunen, maar ook ongemerkt vrijheid inperken. Daarom is transparantie essentieel. Bewoners, naasten en medewerkers moeten precies weten hoe een systeem werkt en welke rechten bewoners hebben.

Ook het gesprek binnen het zorgteam is hierbij cruciaal. Er is geen standaardantwoord op de vraag of een bepaalde technologie wel of niet onder de Wzd valt. Wat telt, is hoe zorgvuldig de keuze is gemaakt, hoe goed deze wordt onderbouwd en hoe open je hierover communiceert met de cliënt en diens vertegenwoordigers.

Technologie als hulpmiddel, niet als beperking

Bij IP Care zien we dat in deze balans de grootste uitdaging ligt. Daarom adviseren wij zorgorganisaties om het gesprek hierover actief te voeren en om het gebruik van domotica periodiek te evalueren. Daarbij helpt het om toestemming goed vast te leggen, om alternatieven te blijven onderzoeken en om continu de vraag te stellen: draagt deze technologie bij aan de kwaliteit van leven van de bewoner?

Het helpt om vanuit concrete situaties te denken. Stel: een bewoner met dementie loopt regelmatig in de nacht door het pand. Een bedsensor lijkt een logische oplossing. Maar is dit het enige of het beste middel? Zijn er minder ingrijpende alternatieven? Gaat de bewoner akkoord, of is er verzet? Wordt het effect van de bedsensor regelmatig geëvalueerd? Door dit soort vragen systematisch te stellen, voorkom je dat techniek ongemerkt tot beperking leidt.

Reflectie blijft noodzakelijk

Voldoen aan de Wet zorg en dwang gaat verder dan naleving van regels. Het vraagt om een houding van voortdurende waakzaamheid en reflectie. Alleen dan blijft technologie een hulpmiddel dat vrijheid vergroot, in plaats van belemmert. Bij IP Care ondersteunen we organisaties graag in het vinden van deze balans. Want uiteindelijk draait het erom dat bewoners zich vrij en veilig voelen in hun leefomgeving, met en dankzij technologie, niet ondanks.

IP Care is leverancier van zorgdomotica en adviseert zorgorganisaties over het verantwoord inzetten van technologie in relatie tot de Wet zorg en dwang.